Mae mawndiroedd yn rhan annatod o dirwedd Eryri.
Ateb natur i'r newid yn yr hinsawdd
Nid yn unig fod bywyd gwyllt a llystyfiant yn ffynnu yn y gwlyptiroedd hyn, ond maent hefyd yn digwydd bod yn storfa garbon naturiol wych.
Sut mae mawndiroedd yn storio carbon?
Cyflwr dyfrlawn mawndiroedd sy’n gwneud yr ecosystemau hyn yn unigryw. Mae’n golygu bod planhigion a llystyfiant yn pydru’n hynod o araf o gymharu ag ecosystemau eraill—nid yw planhigion a mwsogl yn torri lawr yn gyfan gwbl. Mae’r amodau hyn yn galluogi mawndiroedd i storio cryn dipyn o garbon yn y pridd.
Bywyd gwyllt a llystyfiant mawndiroedd
Mae amodau unigryw mawndiroedd yn denu amrywiaeth unigryw o fywyd gwyllt a llystyfiant.
Gwlithlys
Mae rhai planhigion wedi addasu i amodau'r mawndiroedd, sy'n brin o faethynnau. Mae'r gwlithlys yn dal ac yn treulio pryfed gyda'r blew gludiog ar ei ddail.
Mursennod
Mae'r pryfed bach hyn yn mesur rhwng 25mm a 35mm. Maent yn debyg i weision y neidr ond yn llai ac mae ganddynt gyrff teneuach.
Y Gylfinir
Pig hir sy'n crymu i lawr yw nodwedd fwyaf amlwg y gylfinir. Gellir eu gweld ar fawndiroedd fel arfer rhwng mis Chwefror a mis Gorffennaf.
Cwtiad Aur
Gellir adnabod y cwtiad aur drwy'r llinell nodweddiadol o blu gwyn o'i ben i'w goesau. Gellir eu gweld ar fawndiroedd fel arfer rhwng mis Mai a mis Medi.
Migwyn
Dyma ran annatod o'r mawndiroedd, gan mai o figwyn yn bennaf y gwnaed mawn. Gall migwyn ddal 16-25 cymaint â'i bwysau sych mewn dŵr. Mae ganddo hefyd briodweddau gwrth-heintiol ac fe'i defnyddiwyd mewn rhwymynnau yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf.
Plu’r Gweunydd
Er gwaethaf ei enw Saesneg, nid yw Plu’r Gweunydd yn aelod o deulu gwair. Mae'n aml yn ffynnu mewn ardaloedd lle ceir diffyg cystadleuaeth, fel mawndiroedd. Yn yr haf, mae'n anodd methu'r pen gwyn nodweddiadol, sy'n edrych fel cotwm.
Amddiffyn mawndiroedd
Adfer mawndiroedd sydd wedi’u difrodi
Ar un adeg, roedd mawndiroedd yn cael eu hystyried yn dir diffaith heb fawr o ddefnydd amaethyddol, felly cawsant eu torri am danwydd, eu llosgi i reoli llystyfiant, a’u draenio i geisio gwella’r tir ar gyfer da byw. Arweiniodd yr holl weithgarwch hwnnw at sychu’r mawn, gan ryddhau tunelli o nwyon tŷ gwydr a gwagio’r storfa garbon werthfawr honno. Rydym bellach yn deall pwysigrwydd adfer mawndiroedd i’w ffurf naturiol, wlyb er mwyn lleihau allyriadau a diogelu’r storfa garbon honno. Mae prosiectau adfer mawndiroedd wedi dod yn rhan bwysig o ymdrechion byd-eang i fynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd. Mae oddeutu 75% o fawndiroedd Cymru wedi’u difrodi neu wedi’u haddasu. Mae Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri yn mynd ati i adfer a rheoli mawndiroedd sydd wedi’u difrodi yn Eryri.
Defnyddio compost di-fawn
Mae cloddio mawn i’w ddefnyddio i arddio yn achosi i fawndiroedd ollwng amcangyfrif o 16 miliwn tunnell o garbon bob blwyddyn – sy’n cyfateb yn fras i allyriadau nwyon tŷ gwydr blynyddol dros 12 miliwn o geir. Yn ffodus, mae compost di-fawn yn fwy addas i’r rhan fwyaf o’n planhigion gardd, ac mae digon o ddewisiadau di-fawn ar gael.
Rheoli cynaliadwy
Mae rheoli cynaliadwy yn allweddol er mwyn gwarchod mawndiroedd. Gall rheoli effeithiol olygu cynnwys cymunedau lleol yn y cynllun rheoli yn ogystal â chefnogi rheolwyr tir i reoli mawndiroedd mewn modd cynaliadwy. Mae newidiadau pori eisoes wedi gwneud gwelliannau enfawr ar rai safleoedd. Mae Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri wedi bod yn gweithio gyda’r Cod Mawndiroedd i ganfod atebion hirdymor i ariannu gwaith adfer a rheoli mawndiroedd drwy gredydau carbon.
Prosiect Mawndiroedd Cymru
Roedd prosiect mawndiroedd Cymru yn brosiect partneriaeth gwerth £1m dan arweiniad Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri i helpu i wella cyflwr mawndiroedd Cymru drwy adfer a rheoli.