Cyfres o lwybrau hamddenol yn un o ddyffrynnoedd mwyaf godidog Eryri
Mae llwybr Dyffryn Maentwrog a Llyn Mair yn rhan o rwydwaith eang 30km o lwybrau troed sydd wedi’u lleoli rhwng Plas Tan y Bwlch a Llyn Mair.
Wedi’i sefydlu ym 1989 gan bartneriaeth o dirfeddianwyr lleol, mae’r rhwydwaith yn frith o hanes lleol ac mae’n doreithiog o fywyd gwyllt.
Mae’r daith hon yn glytwaith o lwybrau gwahanol, gyda phôb cyffordd wedi ei farcio gyda phostyn a rhif, felly cewch ddewis hyd eich taith i weddu chi. Cofiwch lawrlwytho neu brintio’r map oddi ar y wefan fel y gallwch ddilyn eich ffordd wrth gerdded.
Pam y llwybr hwn?
Mae’r rhwydwaith yn cynnig nifer o lwybrau eraill y gellir eu llywio’n hawdd gyda’r map ardal a phostiau wedi’u rhifo ar y llwybr.
Mae’r llwybr yn cynnwys hen lwybrau stad, rhai yn dyddio’n ôl i’r 18fed ganrif pan dirluniwyd Dyffryn Maentwrog gan stad Plas Tan y Bwlch.
Rhan o ramant crwydro’r llwybrau yw darganfod treftadaeth hanesyddol gyfoethog yr ardal yn ogystal â’r amrywiaeth eang o fywyd gwyllt a chynefinoedd.
Ⓗ Hawlfraint y Goron a hawliau cronfa ddata Arolwg Ordnans AC0000825604. Mae defnydd o’r data yma’n amodol ar delerau ac amodau.
Mae Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri wedi categoreiddio’r llwybr hwn fel llwybr hamddenol. Mae’n addas ar gyfer pobl â lefel rhesymol/cymedrol o ffitrwydd. Gall y tir gynnwys llwybrau gwledig heb wyneb a thir bryniog. Argymhellir esgidiau cerdded a dillad dal dŵr.
Dechrau/Diwedd
Cilfan ger Plas Tan y Bwlch
Map Perthnasol
Arolwg Ordnans Explorer OL18 (Harlech, Porthmadog & Bala)
Cofiwch rhaid parcio mewn ardaloedd parcio dynodedig a pheidiwch byth â pharcio mewn llefydd sydd yn rhwystro mynediad i gaeau neu ardaloedd preswyl.
Cilfan ger Plas Tan y Bwlch
Byddwch yn ddiogel a helpwch i warchod cefn gwlad trwy ddarllen y wybodaeth am ddiogelwch a dilyn y Cod Cefn Gwlad.
Plas Tan y Bwlch
Plasty yn nyffryn Maentwrog yw Plas Tan y Bwlch gyda hanes cyfoethog yn dyddio’n ôl ganrifoedd. Yn ystod yr 16eg ganrif, yn araf bach daeth Ieuan ap Iorwerth ap Adda a’i ddisgynyddion i feddiant eiddo a thir yn ardal Maentwrog a Ffestiniog, a ddaeth yn y pen draw yn stad Tan y Bwlch. Roedd teuluoedd Tan y Bwlch yn uchel eu parch yn lleol oherwydd eu cysylltiadau teuluol tybiedig â’r Tywysog enwog Gruffudd ap Cynan.
Fodd bynnag, mae’n debyg bod y Plas yn fwyaf adnabyddus am fod yn gartref i’r teulu Oakeley yn ystod y 19eg ganrif. Daeth cyfoeth y teulu Oakeley o’u perchnogaeth o chwarel Ffestiniog gerllaw. William Oakeley oedd perchennog mwyaf adnabyddus Plas Tan y Bwlch. Roedd ei ddyfodiad yn rhagflaenu cyfnod llewyrchus i’r ystâd, a oedd wedi tyfu’n sylweddol trwy waddol priodas ac etifeddiaeth. Roedd William Oakeley yn ddyn poblogaidd a adnabyddir yn lleol fel ‘Oakeley Fawr’ (Great Oakeley).
Prynodd Cyngor Sir Meirionnydd y tŷ a’r tiroedd ym 1969. Daethant yn y diwedd o dan reolaeth Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri, a agorodd y Plas fel canolfan astudio yn 1975.
Afon Dwyryd
Yn wreiddiol rhedai afon Dwyryd, a welir o sawl man ar hyd y llwybr, drwy rwydwaith o sianeli morfa heli ar hyd dyffryn trawiadol Maentwrog. Fodd bynnag, defnyddiwyd y tir ar gyfer amaethyddiaeth ym 1797. Mae’r afon bellach yn rhedeg rhwng cyfres o argloddiau sy’n ymdroelli o un ochr y dyffryn i’r llall.
Diwydiant Coed
Tyfwyd derw yn fasnachol yn yr ardal rhwng y 18fed a’r 19eg ganrif, yn bennaf ar gyfer y diwydiant adeiladu llongau ym Mhorthmadog. Tyfwyd conwydd hefyd ar gyfer y chwareli ym Mlaenau Ffestiniog, sef prif ffynhonnell incwm y teulu Oakeley o Blas Tan y Bwlch. Mae’r blanhigfa gonifferaidd bresennol yn dyddio o’r 1960au.
Rheilffordd Ffestiniog
Roedd Rheilffordd Ffestiniog yn cludo llechi o Flaenau Ffestiniog i Borthmadog o 1836. Heddiw, mae trigolion, ymwelwyr a selogion yn defnyddio ei threnau stêm yn hamddenol.
Llyn Mair
Llyn 14-erw yw Llyn Mair a godwyd yn 1889 gan William Edward Oakeley o Blas Tan y Bwlch. Roedd y llyn yn anrheg penblwydd yn 21 i’w ferch, Mair.
Roedd y Pwll Melin yn y ceunant islaw Llyn Mair unwaith yn cyflenwi dŵr i bweru melin lifio, melin flawd a thyrbin oedd yn cynhyrchu trydan i’r Plas a phentref Maentwrog. Credir mai Plas Tan y Bwlch yw’r tŷ cyntaf yng ngogledd Cymru gyda goleuadau wedi’u pweru gan drydan dŵr.
Bywyd gwyllt
Mae coetiroedd y dyffryn wedi eu dynodi’n Ardal Gadwraeth Arbennig oherwydd eu digonedd o dderw ucheldirol. Mae’n gynefin ardderchog i fwsoglau, llysiau’r afu a chennau, a’r ystlumod prin a geir yn yr ardal.
Mae tymhorau’r gwanwyn a’r haf yn croesawu’r gwybedog brith, y tingoch a thelor y coed. Mae Llyn Mair yn denu hwyaid gwyllt yn y gaeaf. Adar eraill a gofnodwyd yma yw’r troellwr mawr, gwalch y moch a gwalch y pysgod.
Mae arwyddion llwynogod a mochyn daear yn doreithiog, ac mae’r bele goed wedi ei gwel dyma hefyd.
